Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΟΥ Ο ΒΑΛΤΕΡ ΓΙΑΙΣΚΕ (WALTER JAESCHKE)

  

Ήταν μέσα Οκτωβρίου 1994, αρχές χειμερινού εξαμήνου, και βρισκόμουν στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο (Freie Universität) του Βερολίνου ως υπότροφος της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD, Deutscher Akademischer Austauschdienst)· με τη χαρά της εξασφάλισης της υποτροφίας και της πρωτόγνωρης άμεσης επαφής με γερμανικό Πανεπιστήμιο, αλλά και άγνωστος μεταξύ αγνώστων. Αναζητώντας μαθήματα που θα παρακολουθούσα, κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον μου ένα σεμινάριο για τη Φαινομενολογία του Πνεύματος του Χέγκελ. Διοργανωτής του ο έκτακτος καθηγητής (außerplanmäßiger Professor) Βάλτερ Γιαίσκε.

Δεν ήταν μόνον η πρωτόγνωρη εμπειρία της συμμετοχής σε σεμινάριο με περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων που χωρούσαν σε ένα μεγάλο στρογγυλό τραπέζι, αλλά η ανθρώπινη ζεστασιά, η φιλικότητα, η πηγαία ευγένεια του καθηγητή που από την πρώτη στιγμή με έκαναν να αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου στη νέα, τότε, γερμανική πρωτεύουσα. Διάφορες πτυχές της όλης καθημερινότητας συμπλήρωναν και στερέωναν αυτήν τη διάχυτη αίσθηση: η τεράστια υπομονή με την οποία απάντησε στις πολλές ερωτήσεις μου για τα περισσότερα μαθήματα του προγράμματος και τους διδάσκοντές τους, η συγγνώμη (!) που μου ζήτησε κάποια φορά επειδή δεν είχε προσέξει ότι κρατούσα τσιγάρο κι έτσι παρέμενα έξω από την αίθουσα ενώ εκείνος είχε μπει, η τεράστια ηρεμία με την οποία επεξηγούσε και ανέλυε δύσκολα νοήματα, η χαρά του όταν άκουσε ότι είμαι από την Ελλάδα κι έτσι βρήκε την ευκαιρία να μου μιλήσει για τη θετική εμπειρία μιας επίσκεψής του χάριν ενός συνεδρίου, ο εντελώς μη συμπλεγματικός τρόπος με τον οποίον παραδεχόταν ότι δεν κατανοούσε μια φράση δική μας (αυτός που κατανοούσε τον Χέγκελ και μάλιστα στην περίπλοκη γραφή των αυθεντικών χειρογράφων του!) με συνέπεια να αφήνει, ευγενικά πάντα, στον συνομιλητή του την πρωτοβουλία των κινήσεων για περαιτέρω αποσαφήνιση, ο εντελώς διακριτικός και χιουμοριστικός τρόπος με τον οποίον ασκούσε κριτική σε ομοτέχνους της φιλοσοφίας, ακόμη και ο – σημαντικός για κάποιον που ακόμη παλεύει να κατακτήσει τη γερμανική γλώσσα – τρόπος προφοράς του φθόγγου ρ, ένας τρόπος που αποτελούσε χτυπητή εξαίρεση στο Βερολίνο και, αντίθετα, ηχούσε οικείος σε αυτιά νοτιοευρωπαϊκά.

Μόλις τώρα που κάπως αναπάντεχα έφυγε από τη ζωή (απεβίωσε στις 14 του Ιουλίου που μας πέρασε), κατάλαβα ότι η ευχάριστη και γλυκιά αυτή προφορά, μέρος της ξεκάθαρης εκφοράς του προφορικού του λόγου, αναγόταν στην γέννησή του στο Amberg, μια μικρή πόλη της Βαυαρίας, στις 20 Σεπτεμβρίου 1945.

Κι εδώ θα πω ότι δεν μιλούσε εύκολα για τον εαυτό του και τα εντελώς προσωπικά του θέματα. Όταν το 1998 αναγορεύθηκε καθηγητής, τακτικός πλέον, στο Πανεπιστήμιο του Ρουρ (Ruhr-Universität) στο Μπόχουμ της Δυτικής Γερμανίας, φαινόταν κάπως κατηφής, παρά την ακαδημαϊκή του αναβάθμιση. Για να του ελαφρύνω τη διάθεση και γνωρίζοντας από το βιογραφικό του ότι πριν έρθει στο Βερολίνο είχε θητεύσει στη βιομηχανική αυτή πόλη, του είπα ότι δεν πειράζει, έτσι επιστρέφει στις ρίζες του. Η πάντα ήρεμη και λακωνική απάντησή του με εξέπληξε: «οι ρίζες μου είναι στο Βερολίνο». Εκείνη τη στιγμή είδα στο πρόσωπό του τη φιλοσοφία ως βίωμα και ως αρετή, ως επίγνωση (και συνειδητή κατάφαση) της αναγκαιότητας, για να θυμηθούμε και τον Χέγκελ, τον απώτερο κοινό μας πνευματικό πατέρα.

Η φιλοσοφία που καλλιέργησε έμπρακτα ο Βάλτερ Γιαίσκε ήταν η φιλοσοφία της κριτικής, ιστορικής και κειμενοκεντρικής προσέγγισης. Οι έννοιες αυτές απέκτησαν νέα δυναμική και ακτινοβολία με το τεράστιο έργο του: την ιστορική-κριτική έκδοση του συνόλου των εγελιανών αυθεντικών κειμένων (Gesammelte Werke), το οποίο έθεσε σε κίνηση και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό, την εκτενή και βαρύνουσας σημασίας επί υφηγεσία μελέτη του για την εγελιανή φιλοσοφία της θρησκείας, αλλά και με το, πολύτιμο για κάθε ερευνητή, κολοσσιαίο Hegel-Handbuch (Εγχειρίδιο για τον Χέγκελ) που εξέδωσε το 2003 και το οποίο, προφανώς, το προετοίμαζε επί πολλά έτη.

Η ηρεμία και η άνεση με την οποία κινείτο στον χώρο των εγελιανών κειμένων, καρπός και απότοκος τεράστιου μόχθου, δεν συνεπαγόταν καμία απολύτως μονομέρεια. Πολλές φορές κέρδιζε τις εντυπώσεις των ακροατών και συνομιλητών του με συγκεκριμένες αναφορές σε άλλους φιλοσόφους – κι εδώ έχω να θυμάμαι και μια αναφορά του, σε άλλη μας προσωπική συνομιλία, στους πλατωνικούς Νόμους, ένα έργο που ακόμη και οι ειδικοί πλατωνιστές δεν γνωρίζουν επαρκώς. Αξίζει ακόμη να τονιστεί ότι εμπλεκόταν ενεργά στα ακαδημαϊκά και πολιτικά πράγματα, όσο το θεωρούσε αναγκαίο και επωφελές για την αποστολή του.

Με την όλη προσωπικότητα και εργατικότητά του κατόρθωσε να δώσει διάρκεια και βάθος στις εγελιανές σπουδές, πέρα από τις όποιες μόδες και ευκαιριακές αναβιώσεις. Πίστευε εξ άλλου, και μου το είχε τονίσει μιαν άλλη φορά, ότι η ενασχόληση με τον Χέγκελ δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με μόδες.

Οι εξελίξεις και οι διαδρομές του βίου συχνά σε απομακρύνουν από φίλους και στους φίλους με την ευρεία έννοια περιλαμβάνονται και οι αγαπημένοι δάσκαλοι, που κάποτε γίνονται συνάδελφοι, όμως εξακολουθούν να δεσπόζουν στον πνευματικό σου κόσμο. Δεν σε ωθούν οι περιστάσεις της ζωής να τους συναντάς, όμως θέλεις να ξέρεις ότι είναι εκεί, πρόθυμοι, δεκτικοί και ευγενικοί όπως πάντα. Είχα τη χαρά να δω τον Βάλτερ Γιαίσκε και στην οθόνη του υπολογιστή μου τον Ιούνιο του 2021, στο πρώτο και, ελπίζουμε, μοναδικό διαδικτυακό συνέδριο της Διεθνούς Εταιρείας Μελέτης Χέγκελ (Internationale Hegel-Gesellschaft), στην οποία πρωταγωνίστησε επί πολλά έτη. Δυστυχώς δεν θα έχω ξανά την ευκαιρία να μοιραστώ σκέψεις και εμπειρίες μαζί του. Όμως αυτά που προσέφερε και αυτά που πρέσβευε θα εξακολουθήσουν να είναι μαζί μας. Ο Βάλτερ Γιαίσκε υπήρξε και θα παραμείνει σημαντικός για όσους αντλούν υψηλή διανοητική ικανοποίηση από τη δημιουργική και διαρκή αναμέτρηση με τα απαιτητικά και, ενίοτε, υψιπετή κείμενα του παρελθόντος. Και τούτο διότι γνωρίζουν πολύ καλά πως ο σεβασμός προς τη φιλοσοφική παράδοση δεν είναι μια στάση στασιμότητας και παθητικότητας, αλλά αντίθετα αποτελεί προϋπόθεση για τη σύλληψη, τη διαύγαση και την περαιτέρω ανάπτυξη της όποιας επιζητούμενης πρωτοτυπίας.